Pages

Friday, 19 July 2013

TEIKHANG HISTORY

Teikhang khua hi sialkaltang a om ahi a, Nidanglai in chita mai dinga, Sialkaltang pen Mizoram, Manipur leh Burma ki gamgitna laitak a om ahi. A tangdung hi a sang in a zou mahmah a, gam leng a hoih in buh leh bal leng a piangtam mahmah sek hi. Gamsa zong chitampi om in, tam mahmah hi. Sialkaltang dung a sanglai pen ahihleh Lengteng a kichi a, feet 7100 a sang ahi a, Selam gamah om hi. Teikhang gam a sanna lai pen ahihleh Surtlang ahi a, feet 6400 val bang phazou hi.

A GAM A MI OM MASA TE:
1. I theihphak ciang ah sittloh, Thadou leh Vaipheite ahi uh. Amaute Teikhang Munpi tung leh Sur gam ah Suangtatlianmual kichi mun ah ana teng uh a, a sulnung uh zong tuchiang in leng tampi muhtheih omlai hi.

2. Vaiphei khua inn 700, Sialkal munah ana tengta uh a, ahihhang in Pawi galin ana sim uh a, hawlzawk vek uh hi.

3. Hiai nung in hun bangtan hiam gamvuak in om a, mi ana om ngello uh hi. Tua Teikhang khua kichi mun ah Pu Pawibawi phalna in Vaiphei Hausa Pu Damvum, Inn 50 vel toh ana omta uh hi. Hiai mun hi Damvum mun a kichi a, tunung a Teikhang khua kichi mun ahi.

TEIKHANG KHUA MIN A HONG PIANDAN:
Teikhang khua a kipan km 1 vela agamal ah Lawibual zang kichi mun ah, tua Lawibual zang laitak a, Teising lianpi pou a, hiai Teising hi singdang teng sang in a khangtuan se a Sittloh ten a khangdan lamdang sa in ah, chiamteh hial uh hi. Kha khat in, piching tuk bang in khangzou a, a let ciang in, dawinei hi ding a a gintak ziak un tua sing pen bia uh hi.
Hun bangtan hiam a pai nung in, Pu Pawibawi heu in, hiai gam a lak ciang un tua sing pen phuk ua, a bul ah papi 10 in aksa ne uh hi. A hihhang in, tua Teising phuktute tengteng a zan in china ua, damlo in om uh a, zingkhua vak ma in sivek uh hi. Tua sing pen a khan mahmah ziak in Teising khangmin pusak in Teikhang cih min hong suak hi. Tua lai a mi om te Thadou leh Vaiphei ahi ua, Munpi kham tung ah khua bawl uh hi. Hiai nam te, Pawi gal in a hawlzak tak un, Sialkal tangdung pen gamvuak chih bang hong suak ta a, pu Pawibawi gam cih a hihvek ta hi.
Khawsak (Burma) gam a pat a Sailo lal te a hon paisuk lai un, Pu Thangvial leh Awnvial te unau leng Mizoram lam ah lutsuk uh a,  Rullam khua ah teng uh hi. A unau pa Awnvial pen Dulte khua ah hong pai in mallam nawtzel in Mawngawn khua a tung uh a, Mawngawn ah pat in Sinzawl khua ah hong pemlut in, Sinzawl a pan in Teikhang hong lut kik uh hi. Awnvial suante Pu Telpau, Ngulkam, Henchin leh Lamchin te a hi uh. (Pu H. Jelshyam IAS Commissioner pute ahi uh).

Rullam khua a om Pu Thangvial leh Lutpau a sih nung un, atapa Pu vialkam leng a tapate 6 tawh Sinzawl khua ah a unau te uh Ngulkam te unau bel ding in a hong paitou uh a Mimbung a hong tungtak un Khamzamang Pi’n “Singvung te unau aw, kou laisim thei khat leng omlou ka hih ciang un, ka khua ua om mai unla, khawsim in pang un.”ana chi hi. Huailai in Pu Singvung in A AW B CH thei suak vek a, min gelhthei in, laisim thei hi. Huailai in Mizoram pen Lushai Hills a kichi a, Superintendent in awpkhum hi. Hiai sap pen Burma lam a hong kipan ahih ziak in Kawlsap a chi uh hi.
Pu singvung te unau leng Kamzamang Pi ngetna bangin Mimbung ah khawsimin omta uhi. Hiai pen AD 1880-1905 kum ahi. Kamzamang Pi zong kipakin sialpi khatin inn dan pah hi. Pu Singvung pen Mimbung khua ah lai siam pen leh Lusei pau siampen a aneih uh ahi. Tua ahihziakin Aizawl Bawrhsap in Pu Singvung kiangah, “Lusei gam kial tung gige ahih chiangin ah, Alu(potato) chinna mun ding mi bangzah hiam toh va zawng unla, Alu chi ding pen ken ka hon pe ding” chi hi.

TEIKHANG KHUA SAT KHATVEINA:
Pu Singvung te unau pasal 5 leh a khote uh mi bang zah hiam tawh pai in Teikhang Munpi kham leh Gumkawl kalah Teikhang khua minpu in khua khat ana sat uh hi. Hiai mun Teikhang mun, Munnuainung kichi in a tuinek uh zong Teikhang Lui kichi hi. Hiai mun ah inn 80 vel bang phaman uh hi. Kum 1887 vel in Selam gam pen Teikhang gam sang in Alu chin na ding in hoihzaw ding in lamen uh hi. Hucih hunlai in Selam gam ah Suangsumbawk kichi mun ah Phuaizang Guite Lianvum Hausa in om a, Inn 20 vel toh teng uh hi. Aizawl Bawrhsap in Lianvum kiang ah, “Alu ching ding” a chih leh Lianvum in nial a, huaitak in kawlsap heh in a khua ua pat Lianvum hawlkhia a, Lianvum pen Tuimui ah pai hi. Kawlsap in Pu Singvung kiang ah, “Selam gam Alu na chin nopleh gam ka hon pe ding, Kamzamang gam leh Tualcheng gam kikal mun awng a om hi” chi in Pu Singvung in “Hucia hih theih ahih leh” chi in sap thu ana mang pah hi.

Hiai thu Pu Kamzamang leh a Upa ten kimloutak a ana theih bialbual ziak un, “ Eh, Singvung te unau in I gam hon tuh ding ahi” chi in thu a hong thangta hi. Kum 1888 tukpi lai in Pu Kamzamang Upate tampi Teikhang ah Ralthatthang te man in sialkhau in khih uh a, a Thulpi uh leh a van teng teng uh toh Mimbung lam ah piphei ta uh hi. ‘Tup lup ding” chi in Mawngpi Lui kawn kichi mun ah tum tultul uh a, Mimbung ah piphei uh hi. Azan in unau te lak ah thagum neipen leh Sepaih lui Pu Thangtual pen kipek vakin, taisuah thei hi. Pu Thangtual khem kik ding in Pu Thatthang khah uh a, aman leng khemkik naksang in, sun leh zan khenlou in Aizawl lam zuan uh hi. Aizawl a tunsuktak un thil omdan sap ava hilh uh hi. Aizawl a kipan C.I (Circle Inspector) hong pai in, tuabang misuamte gawt hi. Pu Singvung le hehsamta ahih man  in a thuguk tengteng gen khe ta hi:
1. Kamzamang in Thau license neilou a akep thu.
2. Pi Ngulzen in hatzat ziak a, “ Singvung leh Kamzamang Pi kingai uh ahi” achih thu.
3. Kamzamang Upate’n a hazat ziak ua Pu Singvung pen dawisiam a a ngawh thu te uh hilh hi.

Hiai bang thute ziak in Pu Kamzamang leh a Upate gawtna hongtung ding pen lau in taizak uh hi. Kamzamang pen Manipur ah Hanship khua va tung hi. A taizak nung un zong Pu Singvung te unau in Hausa a pan tumtuanlou in, Pu Kawlsap in “Gam awng” chi a kawkmuhna mun mah naih vengveng uh hi. Paulian pen Teikhang Munnuainung ah Hausa in pang hi. Hiai nung in Pu Singvung te unau in Selam khua sat uh hi. Selam khua a sat khit tak un Singvung chih louh midang teng Teikhang khua ah pai uh hi. Munnuainung ah a omlai un Paulian hunsawt Hausa a panglou in Thangtual in kheng hi.

Kamzamang in Mimbung taisanta chih Aizawl Sap in a theih takin Pu Singvung Aizawl ah samsuk in “Dimphai Lui a kipan Teikhang gam tanpha tang inla, Hausa in pang in” chi in gamgi lai ana pia hi.

LINGSI MUN SAT AHI:
Hucia Sialkaltang dung teng a tankhit tak un, Thangtual heu in Lingsi Tammun (Tua Hiangmun khawnuainung) ah khua sat uh hi. Hiai leng Thangtual mah Hausa in pang hi. Hiai mun ah sawt leng a omkei uh a, Lingsi Mual (tua Hiangmun lamlian tunglam a pen) ah kisuan tou uh hi, Kidoupi 1-na vel ahih man in, kidouna a kuante a hong tun tak un natna chikhat, amau “Ferenzahi” achih mai uh, aleng vak mai hi. Mileng a si tam mahmah uh a, nikhat in misi luang 5 bang vui khe zel uh hi. Galkap a kuante bel hii in man lou hi.

TEIKHANG KHUA TAKTAK SAT AHI:
Lingsi mun ah leng sawt omlou in Pu Thangtual in Teikhang Khua(Damvum mun) sat in, unau ua naupang pen Pu Ralthatthang, Lingsi munah inn tuan sak bawk hi. Sawt leng inndang manlouin kawlsap in khophel a deihlouh ziak in kigawm thak nawn uh hi. Teikhang ah Pu Thangtual heu a omlai uh, 1926 kum in Pu Ngulkam heu in Presbyterian Saptuam phutkhia uh hi. Pu Thangtual a lal lai in nuamsa mahmah in ah khua zong buh leh bal in hausa mahmah hi. Sa leng tampi mahmah man ua, Pu Thangtual CHAWNG hial hi.

Pu Thangtual Teikhang a lal ahih lai in Pu Singvung in Vangaitang gam awng om a khua sat ding in Pu Thangtual sawl hi. Pu Thangtual leng thumangtak in paipah vengveng hi. Ahihhang gam awng ana om nawnlouh man in Senvon a a Pute kiang ah hong paitou in tuakhit chiang in Lamka kho kiangah Bungmual khua sat in Hausa in pang hi.

NAHHAM KHUA SAT AHI:
Kum 1932 in Pu Thangtual in Teikhang khua a potsan tak in Pu Singvung in a tapa upa pen, Taivel(Kamzalian) Nahham khua satsat hi. Nahham khua ah Inn 22 vel vateng uh hi. Nahham a tenlai un Teikhang a dia poimawh mahmah Lower Primary School ana dinkhia uh hi. Skulpu masapen ding in Ngopa khua a Tlangliana pang hi.

TEKHANG VENGKHANG SAT AHI:
Nahham khua a kum 4 melmu a ateng nung uh kum 1936 in Pu Taivel in Nahham nusia in khawthak khat sat nawn hi. Hiai pen Pu Thangtual in Damvum mun ana satna khangzek ah a, tu in Vengkhang a kichi hi. Hiai  mun tuikhuk a nuam in, Skul mun ding leh naupang kimawl nang Football Ground leng a hoih hi. Hiai ah atungin Inn 30 vel lek om uh a, ahihhang in kumkhat sung in Inn 170 bang chingtou uh hi. Hiai a omlai uh Kidoupi 2-na hunlai ahi. 1946 Kum in Daak(Postman) nei pan uh hi. Pu Zawngkhai makaihna in 1946 kum in The Salvation Army phuhkhia uh hi. Kidoupi ziak in Burma a pat galtai bangzah hiam tak hong om hi. Hiai Burma galtaite hi ahongtai kum uh om in, a kum non 1946 in Nahham a teng ding omlai uh hi. March 1, 1949 in Middle English School ana phuhkhia uh a, Headmaster masapen dingin Pu Khamzadal, Hanship lak ahi.
Hiai mun ah omlai uh hi Teikhang khua a dingin a thupipen uh ahih ngei leng gingtak huai hi. Teikhang khua hi khaw ki thutuak tak ahihziak in sim leh mal ah kipan mi hong pemlut zungzung mai uh hi. Tuachiang in Hausa Pu Taivel in zong nuamsa ahi ding a la phuak in:
“Sim a ka lel ngai ta e, mal a ka lel ngai ta e,
Simthu, Malthu tuibang khaikhawm, minthang zamlian Pa hi ing ee”
chi hi.

Teikhang khua a pemlut peuh nuam anasa uh a, nidang in bel buhlak zawh a KHAWDOU chih om hiven, Teikhang nungak-tangval, nupi-papi te Khawdou chiang in zan 10 bang zanhak in, zu leh sa ne in ana om uh hi. Tuaziak in laphuak in:
“Khua a nuam lawmlawm e,
Mawngbang pemna khua anuam lawmlawm e
Mawngbang pemna khua anuam lawmlawm e
Ning leh aisa in a nuam lawm lawm e”
chi uh hi. Huaibanah;
“Taikhoval gibing kikhen kuan
Hongpai aw sannem khawlkhawm ni e nuamlai e
khawlkhawm nuamlai e
Lungsim khawlkhawm tang loubang phawng ni nuamlai e”
chi uh hi
Sepaih pang leh khodang a laisim leh mikhual ten nuamsa in a tup sang ua sawtzaw a omkha nak uh hi. Teikhang khua nungak leh tangval, nu leh pa leh vaihawmtuten leng tuabang mite ittak kawm a khakna la uh:
“Gibang khenna mual daidam
Banzal ziatziat in kilen ni
Ziatziat a let tun simthu hi
Vai tunnu’n khawl aw chi theilou”
chi in, Hiai Teikhang khua a piangten nuam asa uh a, a ngai ua a kisaktheihpih uh hi.  A hunluite uh leh naupanlai hun a Teikhang khua a khanglian kha ten, a hun ngaihpen uh leh hih lungzuangtu pen chu Teikhang khua a omlai ana hi zel hi. Teikhang vanglai a, Teikhang hausa Pu Taivel in a khua nopdan Lusei la in phuak a:
“Singgona, Quinine a ngai chuang lo,
Khang khaw zopui Hospital lian chungah
Nitin chak damdawi ka in vengveng” chi hi.

TEIKHANG (DAMVUM MUN) SAT AHI NAWN:
Kum 1954 vela kipan in Teikhang khua ah kituahtou pan uh a, khatvei thu in kituah gailo uh hi. Kum ¾ nungin kituah tou gai pan uh hi. Huchiinah, hiai mun a a tenlai mah uh kum 1963 January 23 in Evangelical Convention Church phutkhe non uh hi. Hun sawttak teng manlou in Mizoram Buaina in nang a, Kum 1968 December 18 niin Teikhang Vangkhua Nunnuam laitual ngabang a lenlai un, meivu suakta hi. Mimbung ah Grouping in om uh a, himahleh Teikhang khua ngaina ngawihngawih in om  uh a, Mimbung ah sawt leng omthei lou in, 1970 kumin Teikhang Dilkawn(tulela khawmun) ah sawlbuk khawh in omphei uh hi. Dilkawn a pat in 1973 in Teikhang luah kik kim nawnta uh hi. Tuni ciangin, Teikhang khawmun leh Dilkawn leh Luipi gal a tengte Inn 300 val bang phazouta hi. Mimbung a kipan kiknawn in Middle School kituah kik nawnlou in, adang kum 1976 in dinthak non uh a, tuchiang in Government a hita hi. 1978 kumin Health Centre kinei bawk hi. Kum 1980  in Teikhang High School leng din ahi a, tu in Government aa hita hi.

Friday, 31 May 2013

Zawnna chu sual ahi i chi thei diam?

Mikhenkhat in ah poverty is sin ana chisek uh hi. Bangziak a hiai hon chi thei uh a cih i sui leh thil awm mahmah khat ahi hi. Gentheihna kichi a deih huai mahmah lo ahihdan leng a kilang hi. Huaiziak in ah, ei khangthak ten ah genthei lo ding in ah nek leh tak zawng a, khawlkhawm a, a hunlai a pilna siamna sin ding in ah i ki ngen masa uh hi.

Mirethei mahmah khat a din ah gam dan in a phallouh thil te hih a baih mahmah hi. Zu zuak i cihte khawng a innkuan uh i sut vengveng ciang in ah mihausa ana hikei mawk uh hi. A zawng luat man ua, sum muh awlsam na di pen a atheih uh zu zuak khawng ahi uh hi.
Mikhenkhat in ah amau zu zuak te i dem in i deihkei a, himahleh amau a ding ah lifeline khat ahi mawk hi. Thil hoihlo hon hihpen uh  azawng man uh ahi a, mihausa in ah zuzuak ding a lungsim ah koih ngei din ka um kei hi.

I gam ah crime/sualna bangziak a hichituk a tam a i cih le i zawngluat man ana hi mawk hi. Hausa hile mi van khawng guk ding in ki en ngei lo ding hi. Misuam a a sum neihtengteng laksak ding khawng i lungsim ah hong suak ngei ding in ka um kei hi. Laisiangthou ah le eng ken kichi hina pi in ah, i zawng luat ciang in ah mi ki eng a, khelhna hih ki hi pahpah hi.

Kizuak te khawng bangle i gense sekna uh a, bang chi bang hinkhua ana tuak masa uh a chih i theihpih kei hi. Numei Kizuak khenkhat, a nu leh pa sihsan leh nek lehtak zong na dia a theih uh omsun kizuak cih khawng ahi. Kizuak na sung ah a lut ciang in ah pawt haksa a sata uh a, amah ut pen hikei mah leh kizuak hinkhua a retheih luat man un ah a zangkha tampi om kha uh hi. Kizuak te tangthu bang i va sut ciang in ah mi zawng a tamzaw himawk uh a, khenkhat ngial bang mi khawngaih huai taktak ana hi uh hi.

I zawn luat man in ah, Pathian khawng ki dem in ah mawh kisa thei pahpah a, i lungsim ah bangziak a rethei bik ka hia? bangziak a hiai nawn tuak sak bik? Pathian omlo hi. Pathian in hon itlo hi kichi thei mawk hi. Huai chu Pathian in a deih a hihlouh man in ah khelhna hih a ki himai ahi.

Tangthu gen zual nawn le, Mikhat Emmanuel kichi khat Nigeria khawta khat ah khanglian hi, aneulai in ah a nu leh pa in sihsan a, a unau tengteng in le sihsan uh hi. A innkuan uah amah chouh dam om ahih man in ah, a Papi te in ah khawsa in ah om hi. A papi te in ah genthei tak in ah om a, haksa sa mahmah hi. A papi ten amau ta bang kawl lo ua, ganhing bang a kawl man un ah inn pawtsan a amah kia tawlten a ut hun tampi om hi.

Khatvei, Lucy kichi a neulai a khaw khat om khawmpih akithuah pih khat in ah Lagos ah pai ding in ah zawn a, huai ah amah leng va pai hi. Lucy te mihausa ahih man un ah Lagos ah flat nei uh a, minuamsa ahi uh a, huai ah khawsa khawm ding in ah Lucy in gen a, huaiziak in ah, Emmanuel chu kipak mahmah a vangpha kisa mahmah hi. Himahleh a nu leh pa in ah huai flat ah amah tawh Lucy a om khawm ding uh phallo uh hi. Himahleh Lucy anneklo a nitampi anuak ciang in ah phal sak uh a, Emmanuel tawh huai inn ah khawsa in om uh hi.

Nitak ciang in ah a room kiang ah thawm ging mak deuhdeuh om gige a, a pasal in lau thei mahmah hi. Himahleh Lucy pen phawng ngamlo in ah lau pipi in ah zankhua lauhna kia in zangbei zel hi. Nitak khat chu, a lupna kiang uah gul lianpi ana om biambuam a, amah le lau lua in ah kikou khia hi, cihleh lucy in ah hehsan a, bangmah gen lo in ah imut san hi. Huaini a pat in ah a inn sung uh Emmanuel inchu a gim neih den ta hi.

Nikhat Lucy a office kai kar in ah, inn ah ana pai gu a, fridge sung a hong leh, luguh leh sisan mu hi. Aman le lau mahmah a omna mun nuamsa nawn lo a, Lucy in ah setan bia ahihlam hon thei hi. Lucy inn a hong tung in ah, Emmanuel inn a ana om dan teng thei ahihman in ah hehsa in en gemgum hi. Emmanuel in Lucy kiang a pat pai khia di a cih ciang in ah omna dingdang om tuan lo hi. Papi te kiang ah pai kik di lah utlo, a papi ten ah gou thu a thah khak ding uh lau hi, A pa gou a deihman un ah Emmanuel pen a papi ten ana thah sawm sa uh ahi hi. Lagos khawpi ah amah kia a nasep neilo a lah teng zou lou di ahih man in ah utlo pipi in a Lucy te in a om hi.

Khatvei Lucy in a pawtpih a, munkhat leinuai ah a lutpih hi. Huaichu dawite mun pi ahi a, huai ah Lucy in ah member thak chi in ah introduce a, a lawmten khut beng kawm in ana welcome siausiau uh hi. Huai nitak in ah, sisan dawn in ah Lucy tawh a kar ua thuciam bawl uh a, kuamah kiang ah hiaithu gen lo di leh setan be ding in ah kichiamna in ah gan sisan dawn uh hi.
A tangthu a taktak a thiltung a hi a, detail tak in i gen sipsip kei ding. i gen ut pen ahih leh Emmanuel bangziak a hiaitan hong tungthei a hia i cih leh a zawnluat man ana himawk hi. Zawnglo in nu leh pa ang ah om hileh, hiaitantan a tung kei ding. Setan a biak ma in ah nu leh pa kiangah a kik ngeingei ding hi.

Retheihna chu apawi mahmah khat ahi. Kuamah tuah ding in ah a deihsak huai kei. Hiai lo dang leng example gentheihtampi a omlai ding himahleh ka theih teng tawmkim a ka hon gen ahi.

Zawnna kichi sual kipatna ka chi kei a, zawnna kichi sual hihna dia lampi khat ahi ka chi zaw. Atung a khelhna i gente zawnna ziak kia ahikei a, a ziak dang tampi le a omlai hi. Sawltak Paul in ah zawn dan ka siam a, hauh dan leng ka siam a cih bang in ah, eile zawng mahmah himah le, khelhna hih di lam en masapah lo in ah, haksa leh gentheihna thuak mualsuah a,mahni khut le khe a ding a, mahni nekleh tak d diktatna a i lam mah ne in dawn le i lungmuang di a, Pathian in le hon vualzawl dia, nawpsakna lampi awl awl a zuan kihi zaw ding hi. Mibang in ah neizoulou kisa kei mah le hang, simmoh muhsit tuak kisa mah le hang, i lametna di leh i kingakna di khat kinei hi. Huaichu pathian ahi.

Thursday, 30 May 2013

I gam a din Pathian mah masa sak ni

 Gamkhat leh gamkhat ka et vengveng chiang in, Pathian in thil a hih theih dan mu khia ka kisa a, huaiziak in ah i gam leh nam a din Pathian deihlam mah hih ciatle ka chinuam ka hi.

1. USA bangziak a bless Nation hong suak mawk hiam cih a sui ciang un ah, a gam thupi uh, IN GOD WE TRUST, a cih pen ziak uh ahi chi uh hi. Pathian a kibulphuh nam a hihziak uh ahi ana kichi. Second world war in ah Judate, Pathian namtel te, Hitler in a suk chimit sawmte a din refuge ana pia uh a, huaichu pathian kipahna ahi. Gam cu vualzawl in ah, Juda te scientist tampi a nei uh a, hamphat pih mahmah uh hi.

2.Kumzabi 18-19 lai vel in ah, The sun never set in the empire of England/UK ana kichi sek hi. Khawvel pumpi amau gam vaihawmna hong himawkpen a hong kisui kik nawn leu2 ciang in ah Bible sukchimit sawm a hong omlai a, ana kembit tu te amau ahi. Khawvel kilchih a khamangthang te kiang a khua vakpuak tu chu amau ahi.

3. Bible kha English version in ah John Wiclyffe in ah ana let khia a, hucin a khawvel pumpi a hon homdarh uh hi. English chu bless language ahimai a, tuta dih in ah International language ana himai ahi. Khawvel ah English zang mi tampen ahi kei a, Mandarin pau kha a zang tampen ahi uh hilele English chu international language ahithouthou.

4. USA in ah space ah ka pai ua, Pathian thupitna ka gen khezou kei uh achi ua. Huaiziak tak khawng ahi ngei ding a, tunchu super power akhut uah a tawi uh. USSR in ah space ah ka pai ua, Pathian na chihchih sek uh ka mu kei uh achi uh. Huaiziak in ah USSR chu 1991 kum in hong keksia a, tunchu gamhat ahong suak zo nawn kei uh.

5. South korea te a gam uh hicituk a changkang ziak a kidawt ciang in ah, Pathian thu ka awi ziak uh ahi ana chi bilbel mai uh hi.

6. I Zogam mun zau ah en hita le, Unau Lusei kampau zang ten ah Pathian ana bel masa in ah, Bible leh La tengteng amau pau in ah ana kilet in a na kiphuah masa hi. Huaiziak in ah, amau pau chu minthang a, miteng in zatnuam kisa chiat hi. tun ah bless nation ahitei ua, Zosuante lak ah state nei om sun ahi ua, vualzawlna a dawng petmah uh kasa.

7. Inkuan khenkhat bang le study kana bawl veng veng ciang in ah mukhia in ah ka kithei, nou na sut ngei di uam. hiai zaw i gen dah di a, ana kingaihtuah un.


Pathian in ah, "Ngai un, tuniin na ma uah vualjawlna leh hamsia ka koiha;
TOUPA na Pathian uh thupiakte tua ka honpiakte na zuih uleh, vualjawlna:
TOUPA na Pathian uh thupiakte na zuih kei uleh, na theih ngei louh uh pathian dangte be dinga tua ka hon thupiak na pialsan uh lebel, hamsia."

Koi pen i tel dia le sanggam. Pathiang a kibulphuh mi, Pathiang a kibulphuh inkuan, Pathian a kibulphuh nam hi le, vualzawlna ei khang in dawng kei mahle, i tu i ta ten ana dawng lua mahmah ding uh ahi.

Sunday, 17 March 2013

Office Lian

Govt office te luah theihna ding in ah siamsinna mah a na poimawh masa ahih dan i nu leh pa ten a hon thei ua, siamsinna ding in ah guhtui kang zen in a tate hon vak uh hi.
Hucih lai in ah en lai hoih tak in ah i sim hoih peih taktak kei sek zawmah ua, tampi gahsuah lo in i tawp zel ua a poi mahmah hi.

Tullel dinmun et in ah eimi' Office lian luahzou taktak kitawm mahmah a, hamphatna i tang di bang un le kitang zo lo sek hi. Office lian ah tu tam hile bangchi tuk a i mi isa a dia hamphatna tang ding i hi ua chih amuh khawl theih ahi.
Example tamlo i en ding: Chakma te Mizogam ah ADC sual vak ngai lo in ah central govt office lian a tu te through in ah ADC haksa hetlo in ah a mu pah uh hi. Office lian a tu te zar zo kha uh cihna ahi a Etton tak mahmah kasa. Ei khua ah mi tampi i om ua hilele Hiangmun ten office lian a luah tam zaw uh a, thil a sai ciang un ah ama uh a vang zaw.
Pu. Jelshyam in office lian a luah ziak in ah i mi i sa hon dawng zang khai mahmah. Jelshyam Tower bridge hon bawlsak a, sialkal tlang khawmipi te adin amah chu vualzawlna ahi. Pu. Thangthuam IPS ahih ziak in ah aman police a din mi tampi a khum lut beh thei a, i mi i sa din etton tak leh gam leh nam a dia sem hoih mahmah mi ahi. Parliament ah eimi sem i om ziak un ah, president pat toh I heutute baihsam tak in kimu pah thei uh hi. Hiai a pat in ah sinlai hoihtak khat a sin thei hi. Huai ahi a, office lian i tuh di uh, huai hileh i nam ma uh a vang zungzung ding. I gam leh nam, I khua leh tui in i zar a zo sin uh chih a muhkhawlh theih. I gam a dia I pan theihna hoih pen office lian luah ahi. Tulai in ah silai(gun) tawi in ah voilence in ah i nam survival na sual sawm lele 21st century a din chu outdated kasa lua ta. Gam leh nam a dia sisan naisan seng a singnuai ah khawsak ngai lo, office liantak a pat order piak ziahzaih ahi ana thupi pen. Power i neihna din ah office lian i poimawh uh.

Political talks nei di chi in gengen lele govt in ah offfice lian a tu tampi i omma uh hon ngaihsak sin kei. Eimi mah in office lian apat in ah vai i hawm di uh ahi. Huaichu demand lo a awlsam tak a thil i deih muhna ahi chih thei ni. Mizogam khawng ah ADC ngen in buaibuai dah ni, unau lusei ten hon ngaihsak louh di dan uh crystal clear ahi. Huai ADC pen office lian a pat i tut ciang in ah pangkhawm in ah hih zawh ahi pan di.Huai chu lampi dik ahi zaw a feasible zaw daih ana hi.

Tua Pawl sawm leh sawmpanih exam lellel te, huai office lian ah na hong tutni un chu khua leh tui, gam leh nam in na zar uh ka zo sin uh cih hon thei ua aw. I gam leh nam, i khua leh tui a din vualzawlna, hamphat leh etton tham na hong hi ngei ding un ka hon suang mahmah uh hi. Lunglel lo in ah haksa in, daltu tam mah leh, a gah(fruit) di en vengveng kawm in ah hong pai le uh cin na puk kei di ua, na give up kei ding uh. Na hat louh hun in hon inspire tu di Poem, thu leh la zang zel un.

"KA PA TAPA, KA SIAMNA KA THEIHNA TENGTENG KA GAM A DIN" chi ciat du aw

Saturday, 9 February 2013

Theih dia kilawm

(1) Nuntakna awlsamlo a, Huaiziak in ah na theih tawp in pang in. (2)Leitung in nang hong khuallo ding hi, leitungah nopsakna na muh
na dingin bang hiam khat mah lawhcing sawm masa phot in.
(3)High School na kai kawmin kum khatin US$60,000 na lawh khia ngei kei ding hi. Motor na neihna ding leh huaizah sum na neih na dingin na thalawh masak ngai ding hi.
(4)Na masterpa genhak na sak leh ama masterpa na muh matan ngak phot in.
(5)Burger nektheih bawl a sum zon kithalawh ding zahtakna in ngaihtuah koh, na
pi le pute’n huai bang a nasemte vannei a nasa uh hi.
(6)Na lawhcin kei leh na nu le pate ziak hilo hi, huaiziak in phunphun
kenla, na hih sualnate a panin sin in kibawl hoih sawm zaw in.
(7)Na pianma in na nu le pate a na chimman(boring) khawllo uh hi. Inn na
neikhinzo, neek le dawn a limlim hong pia zo, laisimna ding sum leh
paii hong pia zo ahih manun nang’ ngaihtuahna sangin pilzaw uh hi.
Na nu le pate chinlohna na gen ma-in nang’ chinlohna kimu masa-in
lunggeel pha in.
(8)Na skulkaina ah mi lawhcing leh mi lawhsam na mu ding hi. Ataktakin
cileng, skulnaupangte adingin laisim lai zawhloh ding omlo hi. Na
teacher te bek in na zawh teitei theihna nadingin hong panpih thei ding uh hi.
Ahiziakin, leitung nuntakna huai tawh na kibang lo hi.
(9)TV, Video aa na muhte a taktak hilo ahih lam mangngilh ken! Leitung
nuntakna ah mite singpi hotel ah holim in tutu manlo uh hi. Nasep ding
zongin a muh uh ciang tu man nawnlo-in sem uh hi.
(10)Thil khat peuhpeuh nang leh nang na kitheih kei leh midangte’n hong buaipihpih manlo ding hi. Huai ding a hun na ngahnop ziakin na nasepna company te’n
hun hong pia lo ding uh hi. Na hun neih sunsun manpha takin zang in.
(11)Mi tawh ki pawllo a mau kia a thil ngaihtuahtuah te simmawh kei in. Na dam leh amaute nuai-ah na nasem kha ding hi. Company na neih ma-in nang leng amaute bangin thu ngaihtuahtuah mi na hih ding ngai masa hi.

Thursday, 31 January 2013

Teikhang Vangkhua - Phuaktu: V. Khoikhandai

Teikhang vangkhua tullou ding a pupa satsa,
Ningnek phanglou sang chih sumlu vaibang tuna;
Seiniam, seisang tanbangkim a limnga bang bualna,
Tul dia lawmlou vaimang simthu’n vaivut suaksak.
Sakkik:
Aw Tei kho nuam zata pamluat,
Nahnuai sang chih bualna tulta gam daisuaksa;
Tullel lengthe leh gam khuva senvual awihna,
Lentual pabang bon lauhsak nawnta hi biak Thianmangin.

Siktui dawn ding pam zou luipi naktui siang luang,
Zoulei keumin ninngbang khumzaitha tawldamna’n
Gam lengkel khawlna lumsuang kawl a khuaipi ningzu,
Gammual khenna Tuisa limnga zata taina.

A mual chin teng silhpuan bang zem sokngei pal in,
Tulsing hiang a tulpan kai leh heisa pallun;
Zougam mualsang Munphevum tang Tei vangkhua thanna
Sevau pak zong laithaz simna tukpuk bang e.

Tumkung etlawm a gam kimkot kilawmna hi,
A liaingek zong laikuang sungnek hun nopna hi,
Tang a Penglam lulvok kuang leh pupa Vaidankham,
Suangpi minthang bakbuk tuan a manglou ding hi.

Zou luipi dawn na vontawi kum sawt khensate,
Kawlgam, vaigam siamna pal lou tuizum tongdot;
Sesum lamtam toh tung Thianmang zaideih toh awi di’n,
Sian in tuibang gawm tuni’n vangkho thak ah

Sunday, 20 January 2013

Pathian in hon mangngilh kei

Gentheihna, lunggimna ahih keh haksatna tawpkhawk tuak na kisa hia? Hiai te na phut khak ciang in ah thuak mualsuah ding in hangsanna na nei hia? Pukmai na ud hia? Na hucih hun in ah hon su hat tu di chu Pathian, na u leh nau, na nu leh pa leh Bible chang khenkhat tungtawn in ah hiai haksakna na thuak mualsuah thei.

Na ngaihtuahna ah hiai lunggimna bangchik ciang ka thuak mualsuah zou ding a na chi mai thei. Na hinkhua ah lungkiatna, lauhna, hehna, thuakna, kipahtheihlouhna in a hon bawm di, huai te chu lungzin vangsiatna tuak te neihmah ahi. Hinkhua ah haksatna tuak, genthei bik leh vanduai bik i kisakna te khawng kha thil i theih siamlouh man leh Pathian i neih taktak louh man ana hisek hi.

Hiai a nuai a i gen dek tengteng in nang a din ah kipahna, thathohna, damna leh hatna hong pe ngei2 din deihsakna kon lan ahi. Nang a dia phatuam thei pen in ah ana zang in.

1. Nang kia na hi kei:
Hebrute 13:5 na ah "...bangchikmah in kawn dawn lou kei ding a, paileng ka hon paisan kei hial ding" a ki chi hi.

Na hinkhua ah na ngaihzong nun hon khen hia? Sum neih louh ziak in ah lawmte lak ah le tel ngam lo leh genthei kisakna in hon buak hia? Na inn leh lou na chan hia? Na sepna mun ah hon paihkhia uh hia? Na exam na ah na lohcing thei kei hia? Natna dam thei lo in ah hon buak kha hia? Vanduaina tawpkhawk tuak kha na kisa maithei ahi. Pathian in hon taisan ta le na chi maithei. Pathian a omkei khong na chi kha maithei nang vanduai kisak luatman in ah.Suk damtheihnawn louh di gentheihna tuak na kisa le ahi maithei.

Himahleh, Toupa'n hon taisan kei. Haksatna genvuallouh na tuah hun in PATHIAN na kiang ah a om gige chih thei in. Na kiang a omlo bang na sak hun inle na kiang ah a om. Aman hon taisan ngeilo din hon chiamkhin ahi. Pathian in na gingtak khel a hon it ahi. Haksatna hon tuah sak man in ah hon itlo ahi kei a, nang hatna di a deih man ahi. Huaiziak in ah thum gige inla, Panpihtu sam gige in.
Sam 46:1 "Pathian i kihumbitna leh i hatna, mangbat laia huh pahpahpa nai gige ahi" ana chi hi.

2. Pathian in hon ching gige:
Sam 139:7-10 ah  "Na kha kiang akipanin koiah ka pai dia? Na ma akipan koiah ka tai mang dia? Van ah kahtou ning chileng, huaiah lah na om ngala: Sheol ah lupna bawl ning chileng ngaiin, huaiah leng na om zel ngala. Zing kha zakin, tuipi tawp pekah va om ning chi leng; Huaiah leng na khutin non pi dinga, na khut taklamin hon len."
Pathian ma ah kisel sawm in amah theih louh leh amah taisan in om le cin le aman hon mu thouthou ahih man in ah pathian taisan louh a amah huat di lam te hih louh ding ahi. Pathian in hon ching den ahih den sam 33 ah le kimuthei hi, "TOUPA tuh honchingpa ahi a; ka tasam kei ding hi: Aman loupa hingnou mitmet munah honkhual sak jela: khawlna tui gei peuh ah a honpi jel hi"
Na haksak hun in na puakgik te ah lawm le vual ahih keileh inkuan pih te kiang ah na haksatna na feeling kum le cin nang a din ah a nuam tuam mahmah ding. Na haksatna gen khiat di zahtak ken.

3.A hon mu a na haksatna hon thuak hon theisiam
:
Sam 34:15 ah "Toupa mit in mi diktatte lam a en gige a, a bilin a sap uh za ding in a ngaikhe gige hi". chih i mu hi. Toupa in i haksatna hon thuak a theihsiam a amah midiktatte lam en gige ahihdan i mu hi. Huaiziak in ah Pathian in hon panpih ding ahi cih muang gige ding ahi.

4: I lungtang tengteng amah tung ah but ding
:
Sam 34:17 ah "Mi diktatte a kikou ua, huan Toupan a na za a, a mangbatna tengteng uah a honkheta hi" Toupa tung ah lungsim tengteng sung bua in amah sam le aman hon dawng di a mangbatna a pat hon hut khe ding hi.

5:  Mual leh guam hon kantan pih:

Isak 43: 2 ah "Tuite na ngah tan lai un leng na kiang uah ka om dinga; luite na ngah tan lai un leng a hontum kei ding hi: meia na pai tan lai un leng a honhul kei dinga; meikuangin leng a honliau kei ding hi."
Haksatna leh vangsiatna i tuah hun a le Pathian in hon taisan lou ahih dan i mu thei hi hiai Bible chang apat in ah. Pathian panpihtu nai gige ahi cih thei a amah muang gige ding ahi.

6: Pathian ah Lametna zong ding:
Kumpi David in Pathian ah Lametna a na zong mahmah hi. Sam 73:26 ah "Ka sa leh ka lungtang a bahta a: himahleh Pathian tuh khantawna ka lungtang utna ding leh ka tantuan ding ahi" Tha leh zung, sa leh sisan ahat louh hun a le Pathian ah bangkim ngak veve ding leh amah ah lungtang tengteng a muang ding ahi. Hucih leh Kumpi David bang in ah kipahna thuguk kinei dia, Hatlouh leh lunggim hun in zong ki bah lo ding hi.

7: Thumna thilhihtheihna zat ding:

Thum gige ding ahih dan Bible sung mun tampi ah i mu hi. Pathian toh i ki hou theihna thumna ahih man in ah Pathian kiang ah haksatna, gentheihna te leh kipahna te tut gige ding ahi. Pathian in i poimawh tengteng thei vek a hun a sak ciang in ah ahon pe ding ahi. Thum na chil bawl hetlouh ding ahi. Kumpi David in Sam 34: 4 ah "Toupa ka zonga huan aman hon dawnga, ka kihtaklam peuhmah lakah a hon humbit ahi." Toupa zong in thum le muh louh dia omlo ahih dan imu thei hi.

8: Kisaktheihna/kiletsakna Lungtang paih ding:
Kisathei te Pathian in a dou hi. Ki niamkhiat tak a lungsim toh amah zong ten amah a mu zel uh hi. Mathai ah thunuai lut te ahampha uh, lei gou luahding ahi ngal ua akichi hi. Jesu bang in ah kingainiam in Thunuai lut peuhmah le vualzawlna, nawpsakna leh kipahna in hon buakding ahihdani mu thei hi. Paunakte 29:23 ah "Mihing kisaktheihnain amah a lai niam ding: himahleh kuapeuh lungsim kiniamkhiakin zahtatna a mu ding." akichi hi.

9: Thil haksa i sak te hihsawm ding:
Lung ngai genthei a om na kisak lai in ah thil bangmah hihpeih lou leh thazawi a na om lai in ah Pathian ah hatna zong inla, haksa na sak a hih zou lou ding na cih te hih sawm in. Pathian na muang nak leh na hih zou ding hi. Jakob 1:5 ah "Na lak ua kuapeuhin pilna a taksap leh, mi tengteng kianga tai lou leh it loua pepa Pathian tuh ngen hen, huchiin a kiangah piaka hi ding hi." akichi hi. Pathian kiang ah thum in ngen in haksa i sak te hih le hihzou ding, hon pe ding i hihdan imu thei hi a tung a pat in ah.

10: Pathian tung ah kipak gige ding:
Sam 37:4 "Toupa tungah leng kipak in; huchiin na lungtang deihlamte a honpe ding hi" Toupa tung ah gentheih haksakhun, vangsiat hun a le kipah thouthou ding ahi. Hucileh aman i lungtang deihlam hon pe ding ahi. Toupa lunggel siam leh bangkim abangkim ahih man in ah amah ngakzou le aman thil hoih ei a dia akisit kimu ding ahihdan i thei hi. Toupa tung ah vui hetlouh dingleh amah gensiat hetlouh ding a hi i deihdan a thil a hong pan louh man khong leh vansiat man khong in.
1 Thessolonikate 5:18 ah "Bangkim ah kipahthu gen gige un; huai tuh noumau lam thu ah Kris Jesu ah Pathian deihlam ahi ngala". Kipahthu gen i mawhpuak ahi chih theih gige amah tung ah kipah thu gen gige ding ahi. Kipahthu I gen in eimah lungtang ah kipahna hon tung ahi.

A tung a point tamlo i gen teng eimah mimal ki sukhatna ding leh Pathian mihing te tung ah zahngai a hon it ahihdan imuh theih na ding ahi.  Mihing in haksatna leh vangsiatna i thuakciang in ah ki zawi a Pathian kimangngilh kha pahpah a, Pathian kiang ah kipahna zong sang in ah Zu leh sa in ah khamtheih guih theih ah kipahna ki zong kha nak sek hi. Huai te i hih ciang in ah sihna limguam ah hon pi a, ei a dia sia  leh setan kipak sak tu ana hi hi. Huaiziak in ah Pathian kiang ah kipahna leh panpihna zong ni. Pathian zaw bangkim ah bangkim ahi. Pathian in hon it gige ahi.